چه چیزی برای اساتید و مدرسان، لذت‌بخش‌تر از کلاسی سرشار از دانش‌آموزان هوشیار، مشتاق و تشنه آموختن است؟ داشتن چنین کلاسی، چندان هم رویایی دست‌نیافتنی نیست؛ در صورتی که تا انتهای این مطلب، همراه وبلاگ مای بوکت باشید.
در این مقاله چند روش تدریس برجسته در سطح بین‌المللی، مهارتهای تدریس در دانشگاه و نکات طلایی آموختن به دانش‌آموزان و دانشجویان را بررسی خواهیم کرد. همراه ما باشید تا بلافاصله پس از برگزاری اولین جلسه، به استادی خلاق، تاثیرگذار و خوش‌نام، شهره شوید!
آموزش آنلاین یا آفلاین؟ کدام روش تدریس را انتخاب کنیم؟
ژانویه سال 2020 بود که ناگهان جهان با یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های بهداشت عمومی در قرن اخیر مواجه شد؛ ویروسی خاموش، نامرئی و با درصد ابتلای بسیار بالا. اگرچه کوید 19 تلفات دردناکی را در پی داشت، اما می‌توان گفت عصر جدیدی را در آموزش بنیان‌گذاری کرد یا طبق گفته پژوهگشران، «آموزش و پرورش را از نو سازماندهی کرد».
یکی از مهم‌ترین تأثیرات این برهه تاریخی، پذیرش آموزش الکترونیکی یا آنلاین، به‌عنوان روشی کارآمد، عملی و البته منعطف بود. آنچه آموزش آنلاین را از روش‌های سنتی متمایز می‌کند، از بین رفتن اهمیت مکان است. زمانی را به‌خاطر بیاورید که به غیر از میز و نیمکت‌های همیشگی، حتی تصور آموزش‌دیدن روی مبل خانه برایمان غیر ممکن بود. اما این روزها تفاوتی ندارد در اتوبوس هستید، پشت صندلی کافه موردعلاقه‌تان نشسته‌اید یا حتی در تخت خواب دراز کشیده‌اید؛ فرآیند یاددادن و یادگرفتن، می‌تواند بی‌نقص پیش برود.
- از مزایای آموزش آنلاین می‌توان به انعطاف در محل برگزاری، ساعت برگزاری و حتی زمان بهره‌گیری از مطالب درسی اشاره کرد.
- با این حال معایب آموزش آنلاین نیز کم نیستند؛ یکی از ساده‌ترین آن‌ها عدم اطمینان از حضور و توجه دانشجویان و البته کاهش میزان خلاقیت و تعامل افراد در کلاس است.
بنابراین با گذر از بحران کرونا، طیف وسیعی از اساتید و دانشجویان ترجیح می‌دهند آموزش مجازی و حضوری را به‌صورت موازی پیش ببرند. پیشنهاد می‌کنیم ابتدا نوع برگزاری کلاس‌هایتان را انتخاب کنید و پس از آن همراه ما باشید تا به یک سوال حیاتی پاسخ دهیم؛ «چگونه تدریس را شروع کنم؟» در ادامه این مطلب از وبلاگ مای بوکت، روش‌های موثر و خلاقانه آموزش و تدریس را در کنار یکدیگر بررسی خواهیم کرد.
شما درس میدهید یا دانشجوهایتان؟ بهترین روش تدریس را انتخاب کنید
برای آنکه از روش تدریس خود بهترین نتیجه را بگیریم، قدم اول، احاطه بر متد آموزشی مورد انتخاب است. ما در فروشگاه مای بوکت سعی کرده‌ایم با ارائه بهترین کتاب ها برای معلمان منابع مطالعاتی بی‌نظیر را از سراسر نویسندگان ایرانی و خارجی جمع‌آوری کرده و در اختیار شما بگذاریم. با این حال اگر در ادامه این مطلب همراه ما باشید، چندین روش اصلی تدریس را بررسی کرده و باجزئیات، به مفهوم آن‌ها می‌پردازیم.
1. روش تدریس دانش‌آموز محور؛ رهبر باشید نه فرمانده!
تا به حال نام پوران میرهادی را شنیده‌اید؟ میرهادی که او را به‌عنوان مادر آموزش نوین در ایران می‌شناسند، برای اولین بار تدریس دانش‌آموز محور را به سیستم آموزش و پرورش کشور وارد کرد. در این رویکرد آموزشی، استاد یا مدرس، نه به‌عنوان آموزش‌دهنده، بلکه در نقش تسهیلگر در کلاس درس ظاهر می‌شود.
فعالیت در کلاس‌های دانش‌آموز یا دانشجومحور، خلاقانه، سرشار از انرژی و البته نه‌چندان همراه با سکوت است! اگر جزو آن دسته از اساتیدی هستید که با روش‌های سنتی تدریس و کلاس‌های خواب‌آور مخالفید، بهتر است فعالیت‌های گروهی، بازی‌های دست‌جمعی، طوفان فکری و مراجعه به فضاهایی خارج از کلاس درس را در برنامه آموزشی خود قرار دهید. معمولا نحوه سنجش دانش‌آموزان/دانشجویان در رویکردهای دانش‌آموز محور، براساس عملکرد آن‌ها در بحث‌ها و فعالیت‌های گروهی است و کاغذهای آزمون و امتحان، سرنوشت نمرات را تعیین نمی‌کنند.
اگر مایلید درباره روش‌های تدریس دانش‌آموز محور بیشتر بخوانید، پیشنهاد ما به شما مطالعه کتاب های دکتر شراره حبیبی است.
یکی از نمونه‌های هیجان‌انگیز و تأثیرگذار کلاس‌های دانش‌آموزمحور در ایران را می‌توان در خاطرات دکتر پوران میرهادی از مدرسه «فرهاد» خواند. این مدرسه که در پایه دبستان و راهنمایی پایه‌گذاری شد، تمامی امور انضباطی را به شورای دانشجویان واگذار می‌کرد. بر همین اساس تنبیه‌ها، تصمیم‌گیری‌ها و حتی تا حدودی یادگیری دروس، مشارکتی صورت می‌گرفت.
2. روش تدریس استاد محور؛ سنتی اما کارآمد
قدیمی‌ترین و سنتی‌ترین روش آموزش و تدریس در دنیا، رویکرد تدریس استادمحور است. به احتمال زیاد تفاوتی ندارد چندساله هستید؛ همه ما نیکمت‌های ردیف‌شده، تدریس‌های طولانی و سکوت کامل هنگام تدریس معلمان و اساتیدمان را به خاطر می‌آوریم.
در این رویکرد، معلم یا استاد به‌عنوان قلب تپنده کلاس و دانش‌آموزان و دانشجویان، رگ‌های آن هستند. البته به‌نفع این رگ‌ها است تا با کم‌ترین میزان سر و صدا، در کالبد حضور داشته باشند، وگرنه احتمال ساقط‌شدن آن‌ها زیاد خواهد بود!
در روش تدریس استادمحور، دانشجویان و دانش‌آموزان براساس نمرات کسب‌شده در امتحانات سنجیده می‌شوند و فرصت گفت‌وگو، به‌اشتراک‌گذاشتن نظرات و تعاملات گروهی، چندان فراهم نیست.
3. تدریس با فناوری پیشرفته؛ حداکثر استفاده از تجهیزات آموزشی
همانطور که در ابتدای این مطلب گفتیم، تدریس آنلاین یکی از روش‌های پذیرفته‌شده در سال‌های اخیر است. از آموزش با لپ‌تاپ و تبلت تا استفاده از قلم‌های هوشمند، پخش فیلم و ویدیو به‌وسیله پروژکتور و اپلیکیشن‌های تعاملی، همگی روش‌های تدریس با فناوری پیشرفته به‌شمار می‌آیند.
دکتر راسل بارکلی در کتاب مدیریت ADHD در مدرسه برخی از روش‌های تدریس با فناوری پیشرفته را به‌عنوان راه‌حلی برای دانش‌آموزان دارای اختلال توجه، معرفی می‌کند.
4. تدریس با فناوری پایین؛ در محدودیت‌ها خلاق باشید
با وجود ظهور بی‌قید و شرط فناوری در زندگی ما، همچنان طیف گسترده‌ای از اساتید و مدرسان به‌شدت با دخالت تکنولوژی در فرآیند تدریس مخالفند. اگرچه فناوری می‌تواند فرآیند آموزش را آسان‌تر کند، با این حال پژوهشگران، برتری تدریس با فناوری پایین را با معایب زیر اثبات می‌کنند.
- حواس‌پرتی دانشجویان افزایش پیدا می‌کند
- هزینه بالایی دارد
- سبب نابرابری فنی در دانش‌آموزان می‌شود
- نیاز به مدیریت و آموزش دارد
در نظر داشته باشید که هر دو رویکرد تدریس با فناوری بالا (High-Tech Approach to Learning)یا پایین (Low-Tech Approach to Learning) می‌تواند با تدریس دانش‌آموزمحور یا استادمحور همراه باشد. بنابراین شما می‌توانید بهترین روش را با توجه با تجربه و ترجیح خودتان انتخاب کنید.
معرفی 4 روش تدریس دانشجومحور؛ مهارتهای تدریس در دانشگاه را بشناسید
در ابتدای این مطلب، با روش‌های تدریس دانشجو/دانش‌آموزمحور و نحوه تاثیرگذاری آن‌ها بر یادگیری افراد آشنا شدیم. حالا زمان آن است که به سراغ چند متد تحسین‌شده جهانی در این زمینه برویم.
1. تدریس به کمک گیمیفیکیشن و رول پلی
دانشگاه فناوری اطلاعات میامی، درباره نقشِ بازی‌کردن در یادگیری می‌گوید: «بازی‌کردن یک رویکرد یادگیری قدرتمند است. کودکان و نوجوانان در بازی یاد می‌گیرند که در محیط‌های مختلف تعامل کنند، خود را به جای افراد دیگر بگذارند و در موقعیت‌های غیرمعمول، به تصمیم‌گیری بپردازند.»
اما چرا به بازی در یادگیری تا این حد توجه شده است؟ مهم‌ترین علت نقش مثبت بازی‌کردن در یادگیری، تولید دوپامین است. فرقی ندارد به سراغ چالش‌های بین‌فردی می‌روید یا بازی‌های ویدیویی ترجیح شما هستند؛ بازی‌ها انگیزه افراد برای یادگیری را افزایش می‌دهند. شما می‌توانید برای آموزش مبتنی بر بازی، یکی از روش‌های زیر را انتخاب کنید.
- بازی‌های رومیزی
- نقش بازی کردن با سناریوهای از پیش تعیین‌شده
- برقراری سیستم‌های امتیازی در کلاس درس
- برگزاری مسابقات
- بازی‌های ویدیویی
با این حال اگر تصور می‌کنید کلاس درس شما، جدی‌تر از آن است که زمان را به بازی‌کردن یا گیمیفیکیشن اختصاص دهید، با 3 راهکار بعدی همراه ما باشید.
2. تدریس مسئله محور (PBL)؛ مهارتهای شاگردان را تقویت کنید
یکی از روش‌های تدریس تحسین‌شده در آموزش‌های دانش‌آموز محور، روش حل مسئله یا Problem Based Learning است که به اختصار آن را PBL می‌نامند. آیا زمان کافی برای مباحثه‌های طولانی را در کلاس خود دارید؟ تبریک می‌گوییم؛ متد PBL بستری بی‌نظیر برای تدریس‌های گروه-محور یا پروژه-محور است.
اگر طرفدار مباحثه و حل مسئله گروهی هستید، بدون شک بارها رگه‌هایی از PBL را در کلاس‌های درسی خود پیاده‌سازی کرده‌اید. با این حال پیشنهاد می‌کنیم قدم‌های زیر را که پروفسور نیلسون در سال 2010 معرفی کرده است بکار بگیرید تا این بار، شیوه اصولی آن را پیاده‌سازی کنید.
- یک مشکل یا مسئله را در کلاس تعریف کنید.
- اطلاعاتی را که از پیش درباره مسائل اساسی مرتبط با آن می‌دانید را کاوش کنید.
- مشخص کنید که هدف از حل مسئله چیست و از کجا می‌توان اطلاعات و ابزارهای لازم برای حل مشکل را به دست آورد.
- راه‌های ممکن برای حل مشکل را ارزیابی کنید.
- مشکل را به‌صورت گروهی حل کنید.
- از یافته‌ها و راه‌های به‌دست آمده، گزارشی تهیه کنید.
پس از پایان این مراحل، می‌توانید یادگیری مبتنی بر حل مسئله را آغاز کنید. در نظر داشته باشید که متد PBL می‌تواند کوتاه‌مدت باشد (محدود به یک جلسه یا بخشی از یک جلسه). همچنین اگر زمان کافی دارید می‌توان تمام دوره کلاس درسی خود را به PBL اختصاص دهید.
یکی از خلاقانه‌ترین روش‌ها برای متد PBL، ساخت یک مشکل است! در حالت ایده‌آل می‌توانید یکی از مشکلات حاضر در سطح جامعه را انتخاب کنید. اما اگر مشکلات اطراف شما چندان ملموس نیستند یا در راستای اهداف کلاس قرار نمی‌گیرند، می‌توانید مشکل را بدون آگاهی شاگردان خود، ایجاد کنید.
3. متد JITT (Just In Time Teaching)؛ یادگیری فعال‌تر در بازه تدریس
متد JITT که در فارسی به «آموزش به‌موقع» مشهور است، یکی دیگر از روش‌های تدریس فعال در کلاس‌های درسی به‌شمار می‌آید. این متد که توسط Gregor Novak و همکاران او در سال 1999 ابداع شد، ترکیبی از آموزش حضوری و تدریس مجازی است.
در متد JITT یادگیری دروس و تمرین‌ها در فضای وب و ساعات خارج از کلاس به شاگردان ارائه می‌شود. بنابراین زمانی که دانشجویان/دانش‌آموزان وارد کلاس می‌شوند، زمان تدریس به دریافت بازخورد یا بررسی مسائل و چالش‌های افراد اختصاص داده می‌شود.
شما می‌توانید از طریق مراجعه به وبسایت رسمی روش JITT از تمرین‌ها، Warmupها و روش‌های بکارگیری این متد در محیط کلاس اطلاعات بیشتری کسب کنید. در یک نگاه کلی می‌توان گفت هدف از متد JITT آن است که دانش‌آموزان با با انگیزه، اشتیاق و آماده‌تر از همیشه در کلاس حاضر شوند.
سخنرانی؛ بهترین روش تدریس استاد محور
به‌دنبال یک روش قدیمی و اثبات‌شده برای تدریس در کلاس‌های درسی خود هستید؟ مثال Old But Gold هنوز هم برای تدریس سخنرانی-محور، پاسخگو است! البته توجه داشته باشید، زمانی که از تدریس سخنرانی-محور صحبت می‌کنیم، منظورمان آن مونولوگ‌های طولانی، حوصله سربر و کسالت‌باری نیست که دانشجویان از فرط خستگی، به بازی‌های تلفن همراه خود پناه می‌برند.
دو تن از محققان دانشگاه بلارمین یعنی Elinda Richardson و Debi Griffin درباره این روش می‌گویند: «برای حفظ توجه دانش‌آموزان و تسهیل فرآیند یادگیری، بهتر است سخنرانی را به بخش‌های کوتاهتر تقسیم کنید و در فاصله میان هر دو سخنرانی، فعالیت‌هایی خلاقانه را بگنجانید.» این فعالیت‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد.
- جزوه‌های اسکلتی؛ جزوه‌هایی با نکات کلیدی سخنرانی به دانشجویان ارائه دهید و از آن‌ها بخواهید حین گوش‌دادن به مطالب سخنرانی شما، نکته‌های جزوه را با زبان خودشان تکمیل کنند.
- مقاله‌های یک دقیقه‌ای؛ از دانشجویان بخواهید انتهای سخنرانی، یک یا دو نکته اصلی جلسه را در یک مقاله یک دقیقه‌ای شرح دهند.
- کنفرانس‌های مطبوعاتی؛ از دانشجویان بخواهید به‌صورت گروهی از مباحث مطرح‌شده سوال‌های مختلفی ایجاد کرده و در انتهای کلاس، درباره سوال‌های خود با استاد مصاحبه کنند.
- خطا کنید؛ یک یا دو خطای عمدی در روند تدریس مرتکب شوید و در ابتدای جلسه، از دانشجویان بخواهید خطاهای احتمالی را پیدا کرده و گزارش دهند.
سخنرانی و ارائه، قدیمی‌ترین روش آموزش است و مهم‌ترین علت پایداری این روش، آن است که (متاسفانه یا خوشبختانه!) این متد هنوز کار می‌کند! با این حال اگر مشتاق انتخاب این روش هستید، سخنرانی‌ها را زنده و پرشور نگه دارید تا بیشترین تاثیر را ببینید. فراموش نکنید که یک سخنران خوب، مبحث را تمام و کمال در اختیار شنوندگان قرار نمی‌دهد؛ بلکه ذهن آن‌ها را روشن می‌کند تا فعالانه به‌دنبال پاسخ‌ها، راه‌حل‌ها و ایده‌های جدید باشند.
نکته‌های طلایی تدریس؛ غول مرحله آخر را جدی بگیرید
اگر تا این بخش از مقاله وبلاگ بوکت را به‌دقت مطالعه کرده‌اید، به شما تبریک می‌گوییم. در حال حاضر شما یک آموزگار هستید که به چندین روش تدریس تأثیرگذار و هوشمندانه، مسلط است. اما پیشنهاد می‌کنیم به مطالبی که خواندید قانع نشوید؛ نفس‌هایتان را در سینه حبس کنید و همراه ما بمانید تا با غول مرحله آخر، یعنی نکاتی در تدریس که شما را از سایر همکارانتان متمایز می‌کند را بررسی کنیم.
1. اثر پیگمالیون را فراموش نکنید؛ شما تاثیرگذارتر از تصوراتتان هستید!
به زبان ساده، اثر پیگمالیون (Pygmalion) یک پدیده روانشناختی است که به ما می‌گوید: «انسان‌ها، سطح عملکرد خود را با میزان انتظارات ما همسان می‌کنند.»
این جمله ساده را حدود نیم قرن پیش یعنی در سال 1963، روانشناسی به نام رابرت روزنتال مطرح کرد. روزنتال در مقاله‌ای به نام تأثیر سوگیری آزمایشگر بر عملکرد موش صحرایی آلبینو توانست ثابت کند که در علم تدریس، زندگی روزانه و معاشرت‌های بین‌فردی، زمانی که برچسب «احمق»، «باهوش» یا «توانمند» به افراد زده می‌شود، فارغ از میزان استعداد و هوش، آن‌ها واقعا «احمقانه‌تر»، «هوشمندانه‌تر» یا «توانمندتر» عمل خواهند کرد.
بدون شک شما هم بارها مخاطب جمله «شما بدترین/شرترین کلاس من هستید!» از سوی معلمان مدارس خود قرار گرفته‌اید؛ پیگمالیون به این دسته از معلمان عزیز می‌گوید: «اگر اینطور فکر می‌کنی، بله! از این پس من تلاش می‌کنم تا شرترین دانش‌آموز تو باشم!»
2. فیدبک بگیرید؛ آیا در مسیر درستی قرار دارید؟
نظرخواهی کنید؛ روشی که برای تدریس خود انتخاب کرده‌اید چقدر با توقع دانشجویان، دانش‌آموزان و اولیای آن‌ها مطابقت دارد؟ فراموش نکنید که علاقه شما به روش تدریس مهم است اما مهم‌ترین افرادی که باید از متد انتخابی راضی باشند، شاگردان شما هستند.
بنابراین به‌صورت منظم از روش‌های نظرخواهی استفاده کنید تا پربازده‌ترین متد را در طول تدریس خود بکار ببندید.
3. یک روتین مشخص داشته باشید؛ سومین نکته کلیدی در تدریس
سومین نکته‌ای که در تدریس باید به‌خاطر داشته باشید، ایجاد یک روتین مشخص برای تدریس است. ساعات کلاس شما چگونه تقسیم می‌شوند؟ آیا با یک سخنرانی کوتاه شروع می‌کنید، تکالیف دانشجویان را دریافت می‌کنید و پس از آن به سراغ رفع مشکلات می‌روید؟ این روال را به اطلاع شاگردان خود برسانید تا میزان استرس آن‌ها به حداقل کاهش یابد.
4. منطعف باشید؛ کلاس درس، پادگان نیست!
انعطاف، کلید موفقیت در تدریس است. اگر بازخوردهایی که دریافت می‌کنید چندان دلگرم‌کننده نیستند یا متد تدریس شما، نتایج خیره‌کننده‌ای ندارد، در تغییر روش تدریس انعطاف به خرج دهید.
همچنین در نظر داشته باشید که حتی اگر طرفدار روش‌های تردیس کلاسیک هستید، بد نیست گاهی به سراغ تکنولوژی‌ها و ابزارهای جدید بروید.
5. A/B تست کنید؛ آیا در روش تدریس انتخابی خود موفق ظاهر شده‌اید؟
احتمال می‌دهیم بارها با اصطلاح A/B تست مواجه شده‌اید؛ این روش بیشتر در حوزه تغییرات وب و اپلیکیشن استفاده می‌شود. با این وجود چه کسی می‌گوید یک استاد موفق نمی‌تواند از A/B Testing بهره‌مند شود؟
در این روش کافی است دو متد تدریس را انتخاب کرده و در دو شرایط تقریبا یکسان (مانند دو کلاس درسی یا دو نیم‌سال درسی از یک کلاس) بکار بگیرید. پس از یک بازه مشخص، میزان تاثیرگذاری هر روش را با فاکتورهایی مانند میزان علاقه‌مندی شاگردان به درس، نمرات پایانی آن‌ها و میزان یادگیری دانشجویان بسنجید. در پایان می‌توانید نتیجه بگیرید بهترین روش برای تدریس در ادامه مسیر آموزشی شما کدام خواهد بود.
6. اشتباه کنید؛ دانشجویان عاشق شما خواهند شد!
دانشجویان عاشق شناسایی و تصحیح اشتباهات اساتید خود هستند؛ این رازی است که احتمالا کسی به شما نخواهد گفت! آخرین نکته طلایی در تدریس برای اساتید و معلمان، بسیار ساده و در عین حال، بسیار کاربردی است.
ارتکاب خطاهای عمدی این امکان را فراهم می‌کند که دانشجویان در طی پروسه آموزش و یادگیری، فعال‌تر و هوشیارتر باشند. همچنین فراموش نکنید ایجاد فضایی که خطاکردن، بخشی از آموزش است، سبب می‌شود تا شاگردان راحت‌تر با خطاهای احتمالی خود کنار بیایند و کمتر از موضوعاتی که با آن‌ها مشکل دارند، بترسند.
چگونه تدریس را شروع کنم؟ به دانسته‌های خود اعتماد کنید
آیا این مطلب از وبلاگ مای بوکت، درباره بهترین روش‌های تدریس را به‌دقت مطالعه کردید؟ به شما تبریک می‌گوییم؛ در حال حاضر شما به‌صورت کامل بر مهارتهای تدریس در دانشگاه و مدرسه مسلط هستید. از این بخش از مسیر، فقط کافی است به آموخته‌های خود اعتماد داشته باشید.
فراموش نکنید که تفاوتی ندارد چه روش تدریسی را برمی‌گزینید؛ آنچه اهمیت دارد، ایجاد فضایی دوستانه و منعطف برای شاگردان است. همه ما مایلیم مباحث سخت و غیرقابل درک را از زبان دوستانمان یاد بگیریم. بنابراین مهربان و صبور باشید و برای یادگیری مهارتهای بیشتر، به سایر مطالب وبلاگ مای بوکت سر بزنید!